Bildiri Konusu:Fen Bilimleri Eğitimi


Fen Bilimleri Alanında Yapılan Bilimin Doğası Konulu Tez Çalışmalarının İncelenmesi
Fen öğretimi programlarının esas amacı pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de bilim okuryazarı bireyler yetiştirmek olarak ifade edilmiştir. Bilimsel okuryazarlık bilimsel bilgileri bilmek, bilimsel bilginin doğasını ve bu bilgilerin nasıl üretildiğini anlamak, bilim teknoloji ve toplumun birbirini nasıl etkilediğinin farkında olmak, bilim ve teknoloji ile ilgili olumlu tutum ve değer yargılarına sahip olmak, bu bilgilerini ve farkındalığını gündelik hayatında kullanabilmektir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi bilimin doğası, öğretmen ve öğrencilerin çağdaş bilim anlayışı kazanmaları ve böylelikle bilimsel okuryazar birey olabilmeleri için önemli kabul edilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de Fen Bilimleri alanında yapılan bilimin doğası konulu tez çalışmalarının incelenerek bilimin doğası alt temalarında öğrenci, öğretmen ve öğretmen adaylarının görüşlerine etkisini incelemektir. Çalışma kapsamında 2005-2022 yılları arasında, ortaokul öğrencileri, Fen Bilimleri öğretmeni ve öğretmen adaylarına yönelik bilimin doğası konu alanında yapılan 74’ü yüksek lisans, 38’si doktora çalışması olmak üzere toplam 112 tez çalışması doküman analizi yöntemiyle incelenmiştir. Tezler; tür, yayın yılı, üniversite, yöntem, örneklem grubu, veri toplama araçları, öğretim yöntemleri ve yapılan öğretimler sonucunda öğrenci, öğretmen ve öğretmen adaylarının bilimin doğası alt temalarında görüşlerinin nasıl etkilendiği belirlenerek analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre yapılan çalışmalar en çok 2019 yılında, daha çok nicel yöntemler kullanılarak ve anket/ölçek veri toplama aracı ile elde edilmiştir. Bilimin doğası öğretiminde ise açık/yansıtıcı yaklaşım yöntemi daha çok kullanılmıştır. Ortaokul öğrencilerine yönelik gerçekleştirilen 61 çalışmada örneklem grubu olarak en çok 7.sınıflar, öğrenme konu alanı olarak da “Fiziksel Olaylar” tercih edilmiştir. Bilimin doğası öğretimi için gerçekleştirilen 55 çalışmanın 35’inin öğretime etkisi olumlu,15’inin kısmen ve 5 çalışmanın ise etkisiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmalarda bilimin doğasının her alt temasına eşit olarak yer verilmemesiyle beraber öğrenciler en çok; %25 bilimsel bilginin değişebilirliği, %20 bilimde yaratıcılık ve hayal gücü, %15 bilimde deneysellik, %14 bilimde sübjektiflik, % 14 bilimde gözlem ve çıkarım ,%8 bilimin sosyo-kültürel yapısı ve %4 bilimsel teori ve kanunların yapısı konusunda olumlu görüş geliştirebilmişlerdir. Fen bilimleri öğretmen adaylarına yönelik yapılan 44 çalışmada en çok 3.sınıflar örneklem grubu olarak tercih edilmiştir. Bilimin doğası öğretimine yönelik gerçekleştirilen 26 çalışmanın 18’inin öğretime etkisi olumlu,7’si kısmen ve 1 çalışmanın ise etkisiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu öğretimler sonucunda ortaokul öğrencileri, Fen bilimleri öğretmeni ve öğretmen adayları bilimin doğası alt temalarında “bilimsel bilginin değişebilirliği” konusunda daha çok gelişme gösterirken, en az “bilimsel teori ve kanunların yapısı” temasında görüş geliştirilebilmiştir. İncelenen tezlerde bilimin doğası temalarında naif düzeyde görüşlere sahip olunduğu durumlarda cinsiyet, yaş, sınıf düzeyi ve okul türü değişkenleri bağlamlarında genelde anlamlı farkların ortaya çıkmadığı görülmüştür. Sonuç olarak yapılan çalışmalar öğrencilere ve öğretmenlere bilimin doğası öğretimi konusunda arzu edilen seviyede bir başarı sağlayamadığından ve çalışılan örneklem grubuyla sınırlı kaldığından yapılacak yeni çalışmalar, bilimin doğasının eğitim müfredatına alternatif açık-yansıtıcı etkinliklerle dâhil edilmesi, öğretmenlere ve öğretmen adaylarına hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerle bilimin doğası öğretiminin gerçekleştirilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Bilimin doğası, Fen eğitimi, Tez çalışmaları