Bildiri Konusu:Fen Bilimleri Eğitimi


Fen Eğitiminde Sürdürülebilir Kalkınma Eğitimi Üzerine Yapılan Tez Çalışmalarının İncelenmesi
Sürdürülebilir kalkınma kavramını insanoğlunun bugünkü ihtiyaçlarını karşılarken doğa ile arasında uyum sağlayarak, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için bilinçli üretim ve tüketim davranışlarını kazanması olarak tanımlamak mümkündür (WCED, 1987). Uluslararası topluluklar sürdürülebilir kalkınmanın başarıya ulaşmasında eğitimin merkezde yer aldığını belirtmektedir (Combes, 2005). Bu doğrultuda bireylerin ihtiyaçlarının dikkate alınması ile gerçekleşen sosyal refah, çevrenin korunması, kaynakların tasarruflu kullanılması, ekonomik kalkınma gibi konular sürdürülebilir kalkınmanın ana hedefleri arasındadır. (Akinsemolu, 2018; Gedik, 2020). Bu hedeflerin tam ve doğru bir şekilde anlaşılmasında bireyin çevresine karşı sorumluluk almasını sağlayan ve davranış değişikliği gerçekleştirme süreci olan eğitimin katkısı büyüktür (Tanrıverdi, 2009; Waltner, Rieß & Mischo, 2019).
Sürdürülebilir kalkınma; iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik, temiz çevre, enerji ve sürdürülebilir tüketim gibi konuları kapsadığından; doğrudan veya dolaylı olarak fen bilgisi eğitimini ilgilendiren bir kavramdır (Ateş, 2019; Pauw, Gericke, Olsson & Berglund, 2015). Dolayısı ile Türkiye'de ilköğretim düzeyinde sürdürülebilir kalkınma eğitiminin doğal olarak gerçekleşeceği derslerden birisi de Fen Bilimleri dersidir. Sürdürülebilir kalkınmanın fen bilimleri müfredatında yer almasıyla (MEB, 2013, 2018) birlikte güncel fen eğitimi araştırmalarının yapılmasının, sürdürülebilir kalkınma konusunda alandaki gelişimi ve değişimi takip etmek bakımından önemli olduğu görülmektedir (Özerdinç, Kızılay & Hamalosmanoğlu, 2022). Sürdürülebilir kalkınmayla ilgili literatür incelendiğinde, Türkiye’de fen eğitimi alanında konuya ilişkin pek çok araştırma yapıldığı görülmektedir (Atmaca, 2018; Çimer & Aydın, 2018; Çobanoğlu & Türer, 2015; Er & Çoruhlu, 2017; Gökmen, Solak & Ekici, 2014; Keleş, Eriş & Aydoğdu, 2017; Kılınç & Aydın, 2013; Öztürk & Demirbaş, 2015; Sağdıç & Şahin, 2015; Uğraş & Zengin, 2019). Fakat yapılan bu çalışmalara bakıldığında, betimsel analiz (tarama) olarak yürütülen bir araştırmaya rastlanmamıştır. Buradan hareketle, çalışmada son yıllarda Türkiye’de fen eğitiminde sürdürülebilir kalkınma konusu üzerine yapılan tez çalışmaları incelenerek, alan yazındaki eğilimleri ortaya çıkarmak amaç edinilmiştir. Böylelikle, çalışma sonuçlarının genel bir çerçeve oluşturacağı ve bu alanla ilgilenen araştırmacılara rehberlik ederek alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımlarından betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Bu çalışmanın verilerini fen eğitiminde sürdürülebilir kalkınma konusunda YÖK Ulusal Tez Sistemi veri tabanında bulunan 2010-2022 yılları arasında yapılmış ve tam metin olarak yayınlanan 28 lisansüstü tez çalışması oluşturmaktadır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. 2010-2022 yılları arasında YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanında, eğitim konusunda, başlığında sürdürülebilir kalkınma geçen fen eğitiminde hazırlanan yüksek lisans ve doktora tezleri tasnif edilerek analiz edilmiştir. Bu çalışmaya dâhil edilen lisansüstü tezler; araştırmanın türü, araştırma yılı, araştırma yöntemi, örneklemi, veri toplama aracı, verilerin analizi ve araştırma konusu değişkenleri bakımından 7 temel kategoride incelenerek, belirlenen kategorilere dayalı elde edilen kodlardan oluşturulan grafikler ışığında elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. İncelenen çalışmalarda en fazla çalışmanın yüksek lisans tezi türünde ve 2019 yılında yapıldığı görülmektedir. Ayrıca çalışmalarda araştırma yaklaşımı olarak nitel araştırmanın, örneklem seviyesi olarak da öğretmen adayları ve ortaokul öğrencilerinin en fazla katılım gösterdiği görülmüştür. Araştırmalarda veri toplamı aracı olarak ölçeklerin, verilerin analizinde ise içerik analizinin öne çıktığı bilgisine ulaşılmıştır. Son olarak, araştırma konusu olarak sürdürülebilir kalkınma farkındalığını belirleme konusunun tezlerde daha fazla yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına dayanarak, sürdürülebilir kalkınma konusunun farklı örneklem gruplarıyla, farklı disiplin alanlarında ve farklı bağlamlarda çalışılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilir Kalkınma, Fen Eğitimi, Betimsel Analiz